BE-EMPOWERed pilootproject

Een pilootproject dat inzet op actieve en gezonde 65-plussers 

Wist u dat?

• Ongeveer 24 tot 40% van de thuiswonende oudere personen jaarlijks valt, waarvan 21 tot 45% herhaaldelijk.
• Eén keer vallen de kansen om nog een keer te vallen verdubbelt.
• 1 op 5 valincidenten gepaard gaat met ernstige verwondingen zoals breuken en hoofdtrauma.
• Elk jaar er wereldwijd 648.000 personen sterven ten gevolge van een val.
• Valincidenten wereldwijd de tweede belangrijkste oorzaak zijn voor sterfte ten gevolge van een onopzettelijk letsel.
• Er een sterke relatie is tussen valincidenten en een opname in een woonzorgcentrum.

Voorkomen is beter dan genezen

Door de complexiteit van valproblematiek en de verschillende valrisicofactoren, raden (inter)nationale richtlijnen een multifactoriële valpreventie interventie aan als primaire aanpak.

Een multifactoriële valpreventie interventie kan het aantal valincidenten verminderen met 23%.

Implementatie van multifactoriële valpreventie interventie

BE-EMPOWERed staat voor ‘Belgian program Enhancing the uptake and the Effectiveness of a Multifactorial falls Prevention intervention in Older community-dWElling peRsons’.

Doelstelling

Het BE-EMPOWERed pilootproject heeft als doel om op een systematische wijze multifactoriële valpreventie interventies te implementeren en te evalueren in de thuissetting. Met het BE-EMPOWERed programma beogen we een betere opname en integratie van een multifactoriële valpreventie interventie in de dagelijkse praktijk van professionele zorgverleners, een hogere participatiegraad van ouderen en hierdoor een reductie in het aantal valincidenten, (recidiverende) vallers, ziekenhuisopnames door een val, val gerelateerd letsel en angst om te vallen.

Ontwikkeling en inhoud

Het Expertisecentrum Val- en fractuurpreventie Vlaanderen (EVV) heeft ter voorbereiding van de ontwikkeling van het BE-EMPOWERed programma twee systematische literatuurstudies en een contextanalyse uitgevoerd. Op basis van de resultaten van de systematische literatuurstudies en de contextanalyse werd het BE-EMPOWERed programma ontwikkeld. Het BE-EMPOWERed programma bestaat uit [1] een groepsprogramma voor oudere personen ‘Bewust krachtig (be)staan’, [2] workshops voor zorgverleners en [3] een implementatieplan voor de eerstelijnszones. De inhoud van het programma werd samen met eerstelijnszone 'Schelde en Leie' ontwikkeld en bij een stakeholdersgroep afgetoetst. 

Groepsprogramma ‘Bewust krachtig (be)staan’

Het groepsprogramma is gebaseerd op het Australisch programma ‘Stepping On’. Dit is een programma voor thuiswonende oudere personen, met als doel om door middel van een actieve leeromgeving de zelfeffectiviteit van oudere personen te verbeteren, gedragsverandering aan te moedigen en vallen te verminderen. Een studie toont aan dat ‘Stepping On’ het aantal valincidenten met 31% kan reduceren. Op basis van de resultaten van de contextanalyse in Vlaanderen en de literatuurstudies is het groepsprogramma aangepast en vertaald naar de Vlaamse thuissetting.

De groepssessies vinden wekelijks (2u) plaats over een periode van 7 weken in bv. een lokaal dienstencentrum, wijkgezondheidscentrum of sociaal huis van een eerstelijnszone. Het programma maakt gebruik van verschillende onderliggende principes van ervaringsgericht leren, vertellen van verhalen/ervaringen, facilitatie technieken en motiverende gespreksvoering. Tijdens de sessies wordt er rekening gehouden met de multifactoriële aard van vallen, zo worden er verschillende risicofactoren uitvoerig besproken, waaronder verminderde spierkracht, problemen met het evenwicht, onveilige omgeving, onaangepast schoeisel, onveiligheid op openbare plaatsen, verminderd zicht, laag vitamine D- en calciumgehalte, risicomedicatie.

In elke sessie empowert de groepsleider de oudere personen om persoonlijke ervaringen te delen, persoonlijke doelen te bespreken, prioriteiten te stellen en actie te ondernemen. Daarnaast werden er een beperkt aantal basis kracht- en evenwichtsoefeningen van het Vlaamse Otago oefenprogramma in de sessies geïntegreerd. Na het beëindigen van het groepsprogramma van 7 weken zijn er nog twee terugkommomenten om de 3 maanden. In groep worden de persoonlijke doelen, acties en bevorderende en belemmerende factoren van de oudere personen besproken.

Workshops voor professionele zorgverleners

Een sensibiliseringscampagne (jaarlijkse campagne: Week van de Valpreventie) en twee workshops (2,5u) worden georganiseerd door de eerstelijnszone in samenwerking met het EVV. De workshops bestaan uit twee afzonderlijke delen. Enerzijds wordt er een workshop georganiseerd over de multifactoriële valpreventie interventie, doorverwijzing en terugbetaling. Anderzijds wordt er een workshop aangeboden  over motiverende gespreksvoering. De zorgverleners van de regio kunnen zich inschrijven voor beide workshops.

Implementatieplan voor de eerstelijnszones

De lokale beleidsmakers en eerstelijnszones in Vlaanderen hebben de taak om de communicatie en samenwerking tussen zorgverleners, oudere personen, familie en mantelzorgers te vergroten. Om dit te realiseren werd het implementatieplan ontwikkeld voor lokale beleidsmakers, lokale besturen en coördinatoren van eerstelijnszones in Vlaanderen. Dit implementatieplan omvat 6 stappen: [1] een draagvlak creëren, [2] de beginsituatie in kaart brengen, [3] een visie en doelstellingen formuleren, [4] de implementatie plannen, [5] de implementatie en [6] de evaluatie, bijsturing en verankering.

BE-EMPOWERed pilootproject in 4 eerstelijnszones

In eerste instantie krijgen 3 eerstelijnszones de kans om met behulp van een gratis procesbegeleider dit implementatieproject te doorlopen. De procesbegeleider gaat de rol van groepsleider opnemen. Dat wil zeggen dat de procesbegeleider op twee locaties in de eerstelijnszone het groepsprogramma twee keer zal organiseren (over een periode van 1,5 jaar). Indien de eerstelijnszone bereid is om het groepsprogramma nog meer te organiseren, dan zal de procesbegeleider een zorgverlener trainen in het geven van het groepsprogramma (train the trainer principe). Op deze manier wordt er gewerkt aan het duurzame behoud van de implementatie binnen de eerstelijnszone. Bijkomend zal de procesbegeleider de verschillende workshops voor zorgverleners organiseren en geven. In totaal zal de workshop voor zorgverleners 2 keer georganiseerd worden. Eveneens zal deze persoon de eerstelijnszone ondersteunen doorheen de verschillende stappen van het implementatieplan. Het EVV zal de procesbegeleiders trainen, opvolgen en ondersteunen gedurende het implementatieproces. De eerstelijnszone heeft recht op maximaal 252 procesbegeleidingsuren.

Wat bereikt de eerstelijnszone met het BE-EMPOWERed project?

Als alle stappen van het implementatieplan zijn doorlopen en de componenten van het BE-EMPOWERed programma op een duurzame wijze zijn verankerd, worden de volgende zaken bereikt:

• De eerstelijnszone heeft een gedragen visie en beleid rond valpreventie.
• Het groepsprogramma is geïntegreerd in een bestaande structuur van de thuissetting en wordt op regelmatige basis georganiseerd.
• De workshops voor zorgverleners worden jaarlijks georganiseerd.
• De eerstelijnszone doet jaarlijks mee aan de bewustmakingscampagne (Week van de Valpreventie).

Wat moet de eerstelijnzone weten alvorens te starten?

De voorzitters van de eerstelijnszone, zorgraad, lokale beleidsmakers en lokaal bestuur (burgemeesters, schepenen…):

• zijn er zich van bewust dat valincidenten bij thuiswonende oudere personen een probleem vormen en een actieve aanpak vragen;
• geven een engagement van minimaal 2 jaar (1,5 jaar implementatie en 0,5 jaar evaluatie);
• nemen valpreventie op als beleidsdoelstelling in hun meerjarenplan;
• zoeken naar gepaste locaties voor het groepsprogramma (bv. lokaal dienstencentrum) en gaan een engagement hiervoor aan;
• stellen op termijn groepsleiders vrij voor de organisatie van de verschillende sessies; dit percentage kan variëren van hoe vaak het groepsprogramma op één locatie zal doorgaan (15-25%); 
• voorzien een budget voor de organisatie van het groepsprogramma (bv. catering, externe sprekers);
• stellen een stafmedewerker van de eerstelijnszone voor een bepaald tewerkstellingspercentage vrij als interne trekker (bv. doorlopen implementatieplan); dit percentage zal variëren in functie van de grootte van de eerstelijnszone en houdt minstens 10% in;
• voorzien een budget voor de organisatie van de workshops voor zorgverleners (bv. catering).

De eerstelijnszone:

• richt een werkgroep valpreventie op, onder leiding van een interne trekker; deze werkgroep stimuleert netwerking, samenwerking en communicatie tussen zorgverleners en oudere personen; de leden van de werkgroep gaan het BE-EMPOWERed programma breed kenbaar maken en een bewustmakingscampagne (vb. via de Week van de Valpreventie) verspreiden om het bewustzijn over valpreventie in de gemeenschap te vergroten;
• werkt mee aan de evaluatie van het project en het programma (bv. gegevensverzameling, deelname interviews en focusgroepen);
• organiseert samen met de werkgroep valpreventie en de interne trekker workshops voor zorgverleners. Hiervoor kunnen zij beroep doen op sprekers van het expertennetwerk van het EVV.

Kan ik mij nog inschrijven als eerstelijnszone?

Momenteel loopt het pilootproject in 1 eerstelijnszone (Schelde en leie) zonder procesbegeleider en in 3 eerstelijnszones met procesbegeleider (ELZ ZORA, ELZ Dender Zuid, ELZ Brugge). Het pilootproject loopt tot eind 2024. De eerste resultaten zullen in het voorjaar 2025 kenbaar gemaakt worden.